Ujsoły to gmina, która graniczy ze Słowacją. Występują tutaj ostanie obszary prastarej puszczy karpackiej. Gmina jest bogata w drewno, które stanowi 70 % jej obszaru. Pierwszymi osadnikami w Ujsołach byli Wołosi. Późniejsza gospodarka folwarczna i odrabianie pańszczyzny ograniczało ich wolność. Popularne na terenie gminy było zbójnictwo. Zachowało się dawne budownictwo drewniane z II poł. XIX w. oraz zdobiony ażurowymi snycerkami budynek zabytkowej leśniczówki w stylu szwajcarskim we wsi Złatna, wybudowany przez Habsburgów w 1876r.
Jeleśnia to wieś, założona przez pasterzy wołoskich. Domy sytuowano tu nad rzeką i przy drodze. Typowa chata góralska z dachem ostrym zakończonym pazdurem. Późniejsza chata zwana żywiecką z II poł. XIX w. była już dwuizbowa Domy budowano z drewna jodłowego. Pierwsze domy budowano na obłap, późniejsze na rybi ogon. Domy zwrócone były frontem w kierunku południowym. Najdawniejsze chaty bielono.. W starych domach dach był czterospadowy i posiadał duży okap . Była to cecha charakterystyczna dla domów budowanych nad Koszarawą.. Znacznie później pojawiły się dwuspadowe, naczółkowe dachy o dwóch połaciach podłużnych w kształcie trapezu i dwóch połaciach bocznych w kształcie trójkąta. Dachy pokrywano gontem. Architektura drewniana z XIX w. zachowała się na terenie wsi. Największą atrakcją Jeleśni jest imponująca drewniana karczma z II poł. XVIII w. Wybudowana w konstrukcji zrębowej, z dachem łamanym pokrytym gontem.
Milówka to wieś w powiecie żywieckim, w której pierwsi osadnicy pojawili się w XVI w. Była to polska ludność trudniąca się karczowaniem lasu. Następnie wyższe partie rozpoczęli penetrować pasterze wołoscy. Na terenie wsi występuje jeszcze budownictwo drewniane. Obiektem zabytkowym, pełniącym jednocześnie funkcję muzeum regionalnego, jest Stara Chałupa z 1739r..
Kysuce - prowadzone badania w regionie Kysuce obejmowały wieś Bukowiec i okolice Girowej oraz zabudowę drewnianą zgromadzoną w skansenie Nova Bystrica – Vychylovka. Najstarsza wsią beskidzkiej części Śląska Cieszyńskiego był Bukowiec. Tereny te zasiedlili m.in. Wołosi, trudniący się pasterstwem, z którym związany był wypas m.in. na Girowej. Współcześnie w Bukowcu pozostało kilka przykładów tradycyjnej zabudowy tzw. drzewiónek, chałup zrębowych, które sylwetą są bardzo zbliżone, do Beskidzkich. Zabytkowe domy z obszaru Kysucy translokowano do skansenu Valašské muzeum v přírodě w Rożnowie pod Radchoszczem oraz do Novej Bystrzycy.
Orawa Polska - część Górnej Orawy styka się z południową masywem Babiej Góry i Pilska. Trudne warunki wymagały od pierwszych osadników niewiarygodnej siły i samozaparcia. Gospodarowanie na roli było w tych warunkach niezwykle trudne. Pierwsi pasterze wołoscy pojawili się tutaj na przełomie XV i XVI w. Wypasali oni stada na polanach śródleśnych i halach wysokogórskich. Bogata była na Orawie tradycja sezonowego wypasu wspólnotowego, który jest dzisiaj w pewnym stopniu rekultywowany. Największą intensyfikację pasterstwa zaobserwowano w XVII w. gdzie w okolicach Babiej Góry wypasało się ok. 24 tys. owiec. Kolejne lata podobnie, jak na terenie Żywiecczyzny przyniosły zanik pasterstwa na rzecz zalesiania obszarów Babiej Góry i Pilska.
Ustroń swoje początki wiąże z rolnictwem i pasterstwem. W 1772r. otwarto pierwszą hutę żelaza w Księstwie Cieszyńskim. Pierwsze kuracje serwatkowe zapoczątkowały kuracyjny charakter miejscowości, z którym utożsamiana jest do dnia dzisiejszego. Powoli, ale stale Ustroń przekształcał się ze zwyklej osady wiejskiej, z gospodarką rolną uzupełnianą prze hodowlę zwierząt, w miejscowość w dużej mierze przemysłową, w której coraz większy procent mieszkańców utrzymywał się z pracy najemnej w dziedzinach pozarolniczych. Przemiany urbanizacyjne nadały nowy charakter miasta kurortu. Bogate zaplecze noclegowo - rehabilitacyjne powstało w dzielnicy sanatoryjnej Zawodzie, a charakterystyczne „piramidy” wkomponowano w zbocze góry Równica. Gospodarka sałasznica funkcjonowała w wyżynnych dzielnicach miejscowości serduszko. Dawną zabudowę drewnianą w formie rozproszonej można spotkać w postaci pojedynczych przykładów w każdej z dzielnic miasta. W samym centrum Ustronia funkcjonuje Muzeum Regionalne Stara Zagroda - tradycyjna góralska zagroda z zabytkowym budynkiem chałupy z 1768r.
Wisła przyjęła pierwszych osadników na przełomie XVI i XVII w., którzy trudnili się wyrębem lasu na potrzeby książąt cieszyńskich. Zbiorowe wypasanie owiec było również jednym z ich głównym zajęć. Rozwój Wisły w kierunku letniskowo-wypoczynkowym zapoczątkowali etnografowie: współpracownik Oskara Kolberga – Bogumił Hoff oraz wybitny psycholog Julian Ochorowicz, pomysłodawca pierwszych drewnianych willi dla pensjonariuszy. Wojewoda Śląski dr Michał Grażyński traktował Wisłę jak zielone płuca dla czarnego Śląska. Z nadaniem Wiśle miejskiego charakteru wiązało się przeobrażenie jej budownictwa z drewnianego w murowane. Utworzenie bazy noclegowej dało możliwość stworzenia wielkiej imprezy folklorystycznej - Święta Gór, przyciągającej liczne grupy folklorystyczne z całego łuku Karpat. Rekultywowano to święto jako Tydzień Kultury Beskidzkiej, a w bieżącym roku przypadła jego 54. edycja. W 1964 r., podczas pierwszej edycji TKB, otwarto Muzeum Beskidzkie.
Z czasem placówka otoczona została enklawą budownictwa drewnianego z charakterystycznym sałaszem, których na wiślańskich groniach było wiele.
Istebną zaludniali stopniowo przybysze ze Słowacji. Wołosi przynieśli ze sobą gospodarkę sałaszniczą, która wobec trudnej do uprawiania ziemi stała się dla mieszkańców tej wsi zajęciem dominującym .Zabudowa drewniana w Istebnej zachowała się na licznych przysiółkach i wzdłuż drogi prowadzącej do Koniakowa. W całej Trójwsi występują charakterystyczne place - kilka zagród skupionych w jednym miejscu. Reprezentatywny obiekt przybliżający budownictwo ludowe, to XIX-wieczna kurna chata Jana Kawuloka.
Mosty koło Jabłonkowa to wieś gminna w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego. Historyczny szlak handlowy prowadził kupców z Węgier przez Przełęcz Jabłonkowską na Śląsk. Pierwsi mieszkańcy trudnili się rolnictwem oraz sałasznictwem.
źródło: "Inwentaryzacja zasobów kulturowych związanych z kulturą pasterską i dziedzictwem przyrodniczym -pasterskie dziedzictwo kulturowe" Anna Łęczyńska
zdjęcie w tle: archiwum jw.